दैवी काठको खेती

दैवी काठको खेती
सुरुङको छेउमा सानो उज्यालो
निर्वाहमुखी प्रणालीका साथै वयोवृद्ध र महिलाको श्रममा भर पर्दै नेपाली कृषिकर्म चलिरहेको बेलाअगरउड इनाकुलेशन परीक्षण सफलभएको समाचारले उत्साह सञ्चार गराएको छ । एक्रेलियानामक रुखबाट निकालिने रेजिनमूल्यअन्तर्राष्ट्रिय बजारप्रतिकिलो एक लाख रुपैयाँसम्म पर्नेभएकाकारण अगरउडको उत्पादनआकर्षक कृषिकर्ममा पर्छ । 
यसबारे जानकारी दिन केही दिनअघि कल्प एकेडेमीद्वारा राजधानीमापत्रकार भेटघाट कार्यक्रमको आयोजनागरिएको थियो ।कार्यक्रममा एकेडेमीकाअध्यक्ष डा. कार्कीले नवलपुरको कावासोतीमादुई महिना अघि अगरउडको रुखमाइनाकुलेशनगरिएको र त्यसले रेजिनउत्पादनगर्न थालेको जानकारी दिनु भएको थियो । सो हेर्न अगरउडको व्यावसायगरिरहेको भारतीय सँस्था जेड ब्ल्याक डाइमन्ड अगरउड एलएलसी इण्डियाको टोलीनवलपुरको कावासोतीआइपुगेको थियो । कावासोतीमागरिएको इनाकुलेशनले रिजल्ट दिनथालेकोले आफूहरु उत्साहितभएको डा. कार्कीको भनाई थियो ।  इनाकुलेसन हेर्न आएको भारतीयकम्पनीकाप्रतिनिधिहरुले पनि अगरउडले दिएको रेजिनको लक्षण राम्रो रहेको बताएकाथिए । 
कार्यक्रममा अगउड बारे जानकारी मूलके प्रस्तुतीगर्दै जेडब्ल्याक डायमण्डका अध्यक्ष सदिकुर रहमानले एउटा रुखलाई इन्जेक्सन विधिबाट इनाकुलेशनगर्न १० देखि १८ हजार रुपैयाँखर्च लाग्ने र त्यसबाट २ देखि ८ केजी अगर उत्पादनहुने उनले बताउनुभयो । सो अगरको हालको बजारमूल्य ३२ हजारदेखि १ लाख ६० हजार रुपैयाँम्म रहेको जानकारी पनिउहाँले दिनुभयो ।
यसैगरी क्यानुला विधिबाट इनाकुलेशनगर्दा १० देखि १२  हजार रुपैयाँखर्च लाग्ने र त्यसबाट ४ केजीसम्म अगर उत्पादनहुने उहाँको भनाई छ । जसको हालको बजारमूल्य  ८० हजार देखि १ लाख६० हजार रुपैयाँसम्मरहेको उनले बताए । यो अगरलाई ३६ महिनादेखि ७वर्षभित्रमाहार्भेष्ट गर्न सकिने पनिउहाँको भनाई छ
कार्यक्रममाबोल्दै जेड ब्ल्याककाप्रबन्धनिर्देशकतान्जितअलीले अगरउडको बजारको समस्यानभएको बताउनुभयो । चीन र अन्य देशबाट आफूहरुलाई पनिहजारौं केजीको मागआएपनिदिननसकेको उहाँले बताउनुभयो । अगर उत्पादनहुन समय लाग्ने भएकोले अहिले बजार मागअनुसार दिननसकेको उहाँको भनाई थियो ।नेपालमाउत्पादनहुने अगरको खरिदकालागिआफूहरुले अहिले नै लगानीगरिरहेको  र कृषकसँगएमओयु गरेरै अहिले इनाकुलेशनको कामगरिरहेको उनले बताए ।
कार्यक्रममाबोल्दै गुल्मीकाअगरउड कृषक दीलिप भण्डारीले अगरउडको बजार र मूल्य हेर्दा केही समयपछि युवाहरुले खाडी मुलुकमा रोजगारीकै निम्तिजाननपर्ने अवस्थाआउने बताउनुभयो । देशको समृद्धिका लागि कृषिवनअन्तर्गत अगरउड, श्रीखण्ड लगायतकाबहुमूल्य रुखहरु लगाउनु पर्ने सुझावउहाँको थियो । सुरुमाआफूलाई यसबारे जानकारी नभएकाकारणअन्धाधुन्द अगरको खेती गरे पनिअहिले सकारात्मक परिणाम आइरहेकोले आफू उत्साहितभएको उहाँको भनाई थियो ।
विर्ता एग्रोकाव्यवस्थापकप्रज्वलकार्कीकाअनुसार अगरउडको इनाकुलेशनकम्पनीले नै गरिदिने भएकोले किसानको एक रुपैयाँपनिखर्च लाग्दैन । कम्पनीले किसानसँग सम्झौता गरेरै इनाकुलेशन, औषधि, कटिङ र खरिदको सम्पूर्ण जिम्मालिने उहाँले बताउनुभयो । नेपालकाजुनसुकै ठाउँमा भएका अगरका रुखलाई इनाकुलेशनगर्न आफूहरु तयार रहेको उहाको भनाई छ । 

के हो अगर उड ?

दक्षिण पुर्वका धेरै पानी पर्ने स्थानहरुमापाइनेएक्विलारिया नामक रुखबाट अगरउड उत्पादन हुन्छ । रोपिएको अवधिले करिब सातमहिना भएपछि रुखमा एक प्रकारको ढुसीलाई इनाकुलेसन (खोप लगाए जस्तै गरी घुसाउनेकार्य)गरिन्छ । त्यसको केही समय पछि रुखको भित्रिभागमा एक प्रकारको सुगन्धितपदार्थ (रेजिन) विकास हुन्छ । त्यो रेजिन सहितको काठ अगरबत्तिबनाउन र त्यसबाट बनेको तेल वाबहुमूल्यअत्तर बनाउनचाहिने भएकोले अत्यधिकमूल्यमाविक्रि हुन्छ । यसै गरी माइग्रेन जस्ता रोगमाऔषधिको रुपमा र आरामदिने औषधिको रुपमा समेत अगरउडको प्रयोग हुन्छ । यसको माग खाडी देशहरुमाअत्यधिक छ । विश्वभर यसको मागमध्ये ४० प्रतिशतमात्रआपूर्ति हुन सकेको अवस्था छ । 
गतवर्षमात्रविश्वमायसको कारोबार १२ मिलियन डलर पुगेको थियो । दक्षिणपुर्वएसियाली देशहरु भियतनाम, कम्बोडिया, भारत, थाइल्याण्ड जस्ता देशमायसको व्यावसायिक खेती हुन्छ । 
देशमायसको व्यावसायिकउत्पादनको कुरा भर्खरै सुनिएपनि अगरउडलाई मानव सभ्यताले पौराणिक काल देखि नै चिनेको र प्रयोग गर्न थालेको देखिन्छ । सँस्कृतमा अगरु शब्दबाट नेपाली र हिन्दीभाषामा अगर शब्दआएको छ । आयुर्वेद अन्तर्गतको श्रूसुत संहितामायसकोचर्चा गरिएको पाइन्छ भने मुस्लिम र इसाई धर्म ग्रन्थहरुमा समेत यसको महत्वउल्लेख गरिएको पाइन्छ । 
कतिमूल्य
पहिलो दर्जाको अगरउड सर्वाधिकमहंगो मानिन्छ विकिपेडिया अनुसार सन् २०१० मै यसको मूल्य एक लाख डलर प्रतिकेजी सम्मपुगेको थियो । यद्यपी वस्तुको उत्पादन परिणाम अनुसार मूल्यमाउतार चढाव समेत हुने गरेको छ । खासमा अगरउडको मुल्यउत्पादनभएको भूगोल, वनस्पतीयप्रजाती, रुखको उमेर र डुसी खोपिएको भाग र अवस्थाअनुसार फरक फरक हुन्छ । यद्यपीयसको माग र कारोबार रकमको आकार भने बढदो नै रहेको बताइन्छ । 

बिरुवा कहाँबाट प्राप्तगर्ने ?
  कृषक दीलिप भण्डारीकाअनुसार अगरउडका विरुवा नर्सरीहरुबाट प्राप्तगर्न सकिन्छ । तर राम्रो उत्पादनकालागि आसामबाट विरुवाल्याउने गरिएको छ । दीर्घकालिनलाभकालागिचार मिटरको फरक पारेर विरुवा रोप्नु राम्रो हुने उहाँ बताउनुहुन्छ । सामान्यविरुवा रोपे जस्तै  रोपिने यो विरुवाफागुन चैत देखि साउन सम्ममालगाउन सकिन्छ । तराई क्षेत्रमाकरिब ४ वर्ष र पहाडमा ६र७वर्षमा अगरउडको विरुवाहुर्किसक्छ । मलखाद राम्ररी पाएकाविरुवा छिटो हुर्किने हुन्छन् ।  हुर्केकाविरुमामा कृत्रिमइनाकुलेसन गराउनु पर्छ । किनकीप्राकृतिकतरिकाले नै इनाकुलेसन हुने अवस्था एक हजार बिरुवामध्ये एउटा विरुवाको अनुपातमामात्र हुन्छ ।  
नेपालमा अगरउडको विरुवाभने करिब ४० वर्ष अगाडी नै भारतको आसामहुँदै भित्रिएको थियो । इलाम देखि मोरंगसम्मका केही स्थानमायसको बोट रोपिएको भएपनियसको व्यावसायिकउत्पादनको बहस बल्ल सुरु हुनथालेको छ । गुल्मीको रेसुंगाएग्रो रिसर्च फर्म  र काडमाडौंको कल्प एकेडेमीले यसको वेर्ना उत्पादन र यससम्बन्धीअध्ययन अनुसन्धानगरिरहेका छन् । 
प्रचुर सम्भावनाभएपनि कृषकमापुग्दो चेतनानआएसम्मकुनै पनि कृषिउत्पादनले गतिलिनसक्दैन । यसकालागियुवाशक्तिले विशेष पहलगर्नुपर्ने र उनीहरुलाई सबै तहका सरकारहरुले प्रोत्साहनगर्नुपर्ने भनाई पनि भण्डारीको छ । महंगो काठ भएकोले चोरी हुनसक्ने  पनि भण्डारीे बताउनुभयो ।